Czy komornik sądowy może zająć cały majątek ruchomy?
Komornik sądowy, niezależnie od tego czy wierzyciel wskazał we wniosku egzekucyjnym egzekucję z ruchomości jako sposób prowadzenia egzekucji świadczenia pieniężnego, uprawniony jest dokonać w toku postępowania egzekucyjnego zajęcia nieruchomości dłużnika. Sądowy organ egzekucyjny nie może jednak zająć wszystkich rzeczy należących do dłużnika – ustawodawca bowiem wymienił szereg ograniczeń, w tym przedmiotowych, wyłączających możliwość skierowania do nich egzekucji.
Znaczna część ograniczeń egzekucji została wymieniona w art. 829 i nast. k.p.c., w których to szczegółowo wymieniono ruchomości nie podlegające zajęciu. W szczególności są to podstawowe urządzenia gospodarstwa domowego nieprzedstawiające większej wartości zbywczej oraz przedmioty służące do zaspokojenia podstawowych potrzeb dłużnika. Takimi przedmiotami mogą więc być pralka, odkurzacz, kuchenka mikrofalowa, łóżko czy stół oraz krzesła. Istotny jest fakt, iż rzeczy te powinny służyć dłużnikowi oraz jego rodzinie. Natomiast katalog przedmiotów wyłączonych z egzekucji na podstawie art. 829 pkt 1 k.p.c. jest otwarty, co znalazło wyraz w zastosowanym określeniu „w szczególności”. Wolne od zajęcia z tej samej przyczyny są również zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i jego rodziny na okres jednego miesiąca oraz przedmioty niezbędne ze względu na niepełnosprawność dłużnika lub członków jego rodziny.
Warunkiem wyłączenia ruchomości z egzekucji na podstawie art. 829 pkt 1 k.p.c. jest by przedmioty urządzenia domowego służące dłużnikowi nie przekraczały przeciętnych nowych przedmiotów danego rodzaju. Tak więc zasadniczo lodówka, której wartość jest znaczna (w porównaniu do nowych, przeciętnych lodówek) może podlegać egzekucji. Rozwiązanie ustawodawcy uznać należy za zasadne – przedmioty urządzenia domowego są wyłączone z egzekucji z uwagi na swój cel, jakim jest zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych dłużnika. Dłużnik mógłby powyższe wykorzystać w celu sprzecznym z zamiarem ustawodawcy, a w szczególności poprzez próbę zabezpieczenia majątku przed egzekucją – wówczas co najmniej wymienione w przykładowym katalogu urządzenia pozostawałyby bezpiecznym dla dłużnika sposobem ulokowania majątku na czas trwania postępowań egzekucyjnych.
Zaznaczenia wymaga, iż wyłączeniu z egzekucji podlegają nie tylko rzeczy zaspokajające podstawowe potrzeby mieszkaniowe i żywieniowe dłużnika, lecz także narzędzia niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika, czy nauki, a także przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą zostać sprzedane znacznie poniżej ich wartości.
Znacznie szczegółowiej zostały ustanowione ograniczenia egzekucji odnośnie rolników i gospodarstw rolnych, w przypadku których to nie tylko zostały dodatkowo określone rzeczy niepodlegające egzekucji, co również określono odmienną procedurę przy określaniu czy dany składnik majątku nie podlega egzekucji ponad wyłączenia określone w art. 8291 k.p.c., tj. obligatoryjne zasięganie opinii izby rolniczej. Zaznaczenia jednak wymaga, iż jeżeli egzekucję skierowano do wszystkich nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego prowadzonego przez dłużnika przepisów – art. 8291 – art. 8294 k.p.c. nie stosuje się.
W przypadku bezprawnego skierowania egzekucji do składnika majątku wyłączonego z egzekucji dopuszczalne jest złożenie skargi na czynności komornika sądowego w przedmiocie skierowania egzekucji do danego składnika majątku. Zajęcie ruchomości stanowi bowiem pierwszy etap egzekucji z ruchomości, co oznacza, iż fakt wyłączenia danego składnika majątku z egzekucji nie tylko do braku możliwości wyznaczenia licytacji lub sprzedaży w innym trybie danej ruchomości, lecz stanowi przeszkodę do jej zajęcia.
Pewne wątpliwości może budzić czy w razie składania wykazu majątku należy wymieniać ruchomości wyłączone z mocy ustawy z egzekucji. Rozstrzygnięcie zagadnienia nie jest bowiem takie oczywiste – Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 17 września 1969 r., sygn. akt III CZP 68/69 wyraził bowiem dwa poglądy przeciwne, z jednej strony wskazując, iż „Ocena jednak, czy dany przedmiot podlega egzekucji, należy do sądu egzekucyjnego, a nie do dłużnika. Z tej przyczyny dłużnik w wykazie majątku w zasadzie obowiązany jest wymienić wszystkie przedmioty, a więc również i te, które z mocy przepisów szczególnych nie podlegają egzekucji.”, natomiast z drugiej strony wskazując, że „Są jednak przedmioty, które z racji samego przeznaczenia i osoby dłużnika bezwzględnie nie podlegają egzekucji. (…) Żądanie wykazania tych poszczególnych przedmiotów w wykazie majątku dłużnika mijałoby się z celem instytucji wyjawienia majątku”. Mając na względzie konieczność złożenia oświadczenia o prawdziwości i zupełności złożonego wykazu majątku zalecane jest zamieszczenie wszystkich składników majątku, w tym wyłączonych spod egzekucji.
