W jakich przypadkach sąd może nadać klauzulę wykonalności na małżonka?
Z założenia wydawałoby się, że to wyłącznie dłużnik jest odpowiedzialny za zaciągnięte przez siebie zobowiązania. Istnieje jednak szereg sytuacji, które wyłączają tę zasadę. Oczywistym jest, że w przypadku przyjęcia spadku wprost, spadkobierca będzie odpowiedzialny za zobowiązania spadkodawcy. Takie rozwiązanie będzie miało również zastosowanie w przypadku zobowiązań zaciągniętych przez jednego z małżonków, choć w ograniczonym zakresie.
W przypadku wydania tytułu wykonawczego, najczęściej na wskutek zasądzenia należności, przeciwko jednemu z małżonków pozostającego w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, egzekucja skierowana może być wyłącznie do jego majątku osobistego oraz z niektórych składników majątku wchodzących do ustawowego ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej – z wynagrodzenia za pracę, bądź dochodu uzyskiwanego na wskutek wykonywania innej działalności zarobkowej, korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i praw pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy. Norma ta, skodyfikowana w art. 7761 § 1 k.p.c., dość specyficzne została zastosowana przy regulowaniu procedury poszczególnych egzekucji. Dopuszcza ona, zależnie od sposobu egzekucji, na samo zajęcie składnika majątku wchodzącego w skład wspólności majątkowej małżeńskiej.
Zasadniczo prowadzenie egzekucji z majątku wspólnego małżonków jest możliwe w przypadku nadania przeciwko małżonkowi dłużnika klauzuli wykonalności. Ograniczona jest jednak ilość takich przypadków, tj. uprawniających do nadania klauzuli wykonalności przeciwko dłużnikowi (do dwóch) oraz majątek do którego można skierować egzekucję. Pierwszym przypadkiem, który pozwala na nadanie klauzuli przeciwko małżonkowi, jest sytuacja w której małżonek wyraził zgodę na zawarcie zobowiązania przez dłużnika. Zgoda małżonka nie może być jednak dorozumiana i musi zostać przez wierzyciela udowodniona – to na nim spoczywa ciężar dowodu. Pogląd taki został wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 18 marca 2011 r., sygn. akt III CZP 117/10, w której to zaznaczone również zostało, iż wykazanie faktu przez wierzyciela w postępowaniu klauzulowym ograniczone jest do przeprowadzenia dowodu z dokumentu (a tym samym nie można dowodzić faktu wyrażenia zgody przez małżonka z zeznań świadków). W przypadku więc niewykazania faktu wyrażenia zgody na zaciągnięcie zobowiązania sąd klauzulowy powinien oddalić wniosek o nadanie klauzuli wykonalności.
W przypadku nawet nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, który wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania, zakres majątku do którego można skierować egzekucję jest ograniczony. Organ egzekucyjny będzie mógł prowadzić egzekucję wyłącznie z majątku wchodzącego w skład wspólności majątkowej. Nie będzie więc mogła być prowadzona egzekucja z majątku osobistego małżonka dłużnika – do którego ustawowo wchodzą (art. 33 k.r.o.) m.in. przedmioty nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej, przedmioty nabyte przez dziedziczenie (w przypadku braku odmiennej woli spadkodawcy) czy na wskutek darowizny (w przypadku braku odmiennej woli darczyńcy). Możliwe jednak będzie skierowanie egzekucji do nieruchomości wchodzącej w skład wspólności majątkowej.
W drugim z przypadków wierzyciel może wnieść o nadanie klauzuli wykonalności, jeżeli wierzytelność stwierdzona tytułem wykonawczym powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa wchodzącego w skład wspólności majątkowej małżonków, nawet jeżeli nie wyraził/a on/a zgody na zawarcie zobowiązania przez dłużnika. Wówczas wystarczy sam fakt wykazania, że wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa wchodzącego w skład wspólności majątkowej małżonków. Egzekucja z majątku wspólnego jest jednak ograniczona do samego przedsiębiorstwa (objętego wspólnością majątkową).
Zaznaczyć należy, iż fakt zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej ustanawiającej rozdzielność majątkową nie ma wpływu na postępowanie klauzulowe. Nawet więc w przypadku złożenia zażalenia na postanowienie w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności, wraz z którym przedłożona zostanie umowa rozdzielności majątkowej, nie będzie skutkowało to uchyleniem postanowienia w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności. Małżonek dłużnika może jednak wnieść powództwo przeciwegzekucyjne, wykazując że umowa ta była skuteczna wobec wierzyciela – co zasadniczo ma miejsce w przypadku poinformowania o fakcie jej zawarcia wierzyciela przed zawarciem stosunku umownego.
