Wypadek drogowy - kiedy będzie stanowił przestępstwo, a kiedy wykroczenie
Określenie wypadku nie zostało wprost zdefiniowane w ustawie z dnia 20 czerwca 1997 r., pomimo, iż Policja oraz sądy powszechne niejednokrotnie posługują się terminami „wypadek” oraz „kolizja”, a w szczególności nie sposób odnaleźć tego terminu w art. 2 tej ustawy, zawierającej definicje legalne pojęć stosowanych w ustawie. Zasadniczo pierwszym przepisem, w treści którego zastosowano rzeczone pojęcie jest art. 44 prawa o ruchu drogowym, w którym wymieniono obowiązki kierującego pojazdem w razie wypadku, zarówno mające miejsce w razie każdego wypadku (art. 44 ust. 1 prawa o ruchu drogowym), jak również wypadku, gdy jest ranny lub zabity (art. 44 ust. 2 prawa o ruchu drogowym). Z brzmienia art. 44 prawa o ruchu drogowym wynika, iż ustawodawca używa sformułowania wypadek nawet w przypadku, gdy w wyniku wypadku nie będzie osób rannych lub zabitych.
Dokonywane rozróżnienie na kolizję oraz wypadek, o ile jest stosowane w praktyce, to nie znajdują, podstawy w Prawie o ruchu drogowym. Najczęściej za kolizję uważa się zdarzenie w ruchu drogowym, w wyniku którego nie wystąpiła jakakolwiek szkoda na osobie – tzn. uszkodzony został wyłącznie np. element pojazdu, natomiast za wypadek – zdarzenie w ruchu drogowym, w wyniku którego doszło do śmierci co najmniej jednego z uczestników lub co najmniej jeden uczestnik został ranny. Co znamienne terminy te są obecne zarówno w orzecznictwie sądów karnych, jak i cywilnych (zob. wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie VI Wydział Karny Odwoławczy z dnia 04 lutego 2020 r., sygn. akt VI Ka 836/19; wyrok Sądu Okręgowego w Świdnicy II Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 17 października 2013 r., sygn. akt II Ca 685/13; wyrok Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy w Warszawie V Wydział Karny z dnia 02 października 2019 r., sygn. akt V W 4641/18).
W zakresie karalności za wypadki w pierwszej kolejności wskazać należy, iż spowodowanie wypadku zasadniczo wypełnia znamiona określone w art. 86 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń, która to w § 1 określa typ podstawowy, zagrożony karą grzywny. W treści przepisu prawnego wprost określono, iż za wykroczenie odpowiada nie tylko osoba, która spowodowała zagrożenie w ruchu drogowym na drodze publicznej, lecz również w strefie zamieszkania oraz strefie ruchu. Zakres tej normy jest więc bardzo szeroki, bowiem hipoteza normy prawnej nie zawęża zastosowania tej normy wyłącznie do określonych w katalogu przypadków, bądź też nie uzależnia jej zastosowania od wystąpienia określonych skutków, lecz zasadniczo do każdej sytuacji, w której doszło do spowodowania zagrożenia w ruchu drogowym, przy nie zachowaniu należytej ostrożności na drodze publicznej, w strefie zamieszkania lub strefie ruchu. W art. 86 § 1a oraz § 2 k.w. określono typy kwalifikowane tego wykroczenia – zgodnie z art. 86 § 1a k.w. jeżeli spowodowanie zawinionego zagrożenia, przy niezachowaniu należytej ostrożności, skutkowało naruszeniem narządu ciała lub rozstroju zdrowia innej osoby, sprawca podlega karze grzywny nie niższej niż 1.500,00 zł. Drugi typ kwalifikowany dotyczy sytuacji, gdy zostały spełnione przesłanki typu podstawowego (art. 86 § 1 k.w.), a ponadto sprawca znajduje się w stanie po spożyciu alkoholu lub podobnie działającego środka – wówczas taki czyn zagrożony jest karą aresztu, ograniczenia wolności lub karą grzywny nie niższą niż 2.500,00 zł. Za stan po spożyciu alkoholu uważa się sytuację, gdy stężenie alkoholu we krwi zawiera się pomiędzy 0,2, a 0,5 promila lub od 0,1 do 0,25 mg w 1dm3 wydychanego powietrza.
Co znamienne w razie popełnienia wykroczenia o którym w art. 86 § 1 k.w. sąd może orzec o zastosowaniu środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów w okresie od sześciu miesięcy do trzech lat, określając jednocześnie rodzaj pojazdów, których zakaz ten dotyczy (art. 29 k.w.). Zastosowanie tego środka karnego jest jednak w tym przypadku fakultatywne – sąd może orzec ten środek karny lecz nie musi. Sam fakt możliwości zastosowania tego środka karnego wiąże się z możliwością zatrzymania przez policjanta prawa jazdy – które to musi zostać potwierdzone w terminie 14 dni od otrzymania informacji o zatrzymaniu prawa jazdy albo od dnia zatrzymania prawa jazdy postanowieniem sąd właściwy do rozpoznania sprawy o wykroczenie (art. 135 ust. 1 pkt 3 oraz 137 Prawa o ruchu drogowym).
Spowodowanie wypadku w ruchu drogowym może jednak stanowić przestępstwo, którego typ podstawowy został określony w art. 177 k.k., zagrożone karą pozbawienia wolności do 3 lat. Przestępstwo to jak najbardziej może zostać popełnione nieumyślnie, w razie naruszenia zasad bezpieczeństwa obowiązujących w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, gdy wystąpił określony ustawą skutek. W treści przepisu prawnego ustawodawca odwołał się do art. 156 § 1 k.k. czyli średniego uszczerbku na zdrowiu. Zaznaczenia przy tym wymaga, iż ustawodawca rozróżnia średni (art. 156 § 1 k.k.) oraz lekki (art. 156 § 2 k.k.) uszczerbek na zdrowiu, a w konsekwencji znamiona przestępstwa określonego w art. 177 § 1 k.k. nie będą spełnione, gdy rozstrój zdrowia osoby lub osób poszkodowanych będzie trwał nie dłużej niż 7 dni. W doktrynie prawa oraz orzecznictwie przedmiotem rozważań było czy w razie rozstroju zdrowia lub narządu ciała trwającego nie dłużej niż 7 dni spełnione zostają przesłanki przestępstwa z art. 156 § 2 k.k., a więc sprawca wypadku może odpowiadać za przestępstwo. Zdecydowanie jednak został przyjęty pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 marca 2014 r., sygn. akt I KZP 1/14 oraz w glosie prof. Ryszarda Stefańskiego (R. A. Stefański, Prawo karne – idealny zbieg przestępstwa z art. 177 § 1 k.k. i wykroczenia z art. 86 § 1 k.w. Glosa do postanowienia SN z dnia 27 marca 2014 r., I KZP 1/14, OSP 2014, nr 7-8, s. 79), iż w razie spowodowania lekkiego uszczerbku na zdrowiu wskutek naruszenia zasad bezpieczeństwa w ruchu lądowym (w szczególności spowodowania wypadku drogowego) czyn taki nie będzie stanowił przestępstwa, a ustawodawca celowo doprowadził do dekryminalizacji tego typu czynów – co nie wyłącza jednak odpowiedzialności za wykroczenia na podstawie wspominanego art. 86 k.w.
W razie spełnienia przesłanek z art. 177 k.k. sąd może orzec zakaz prowadzenia pojazdów – co jednak ma charakter fakultatywny (art. 42 § 1 k.k.), na okres od roku do 15 lat (art. 43 § 1 k.k.). Natomiast w razie spełnienia znamion przestępstwa z art. 177 k.k. znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub też, w sytuacji, gdy sprawca zbiegł z miejsca zdarzenia zastosowanie środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów lub pojazdów określonego rodzaju jest obligatoryjne (art. 42 § 2 k.k.).
Warto zauważyć, iż w razie wypełnienia znamion wyłącznie art. 177 § 1 k.k. sąd może poddać sprawcę próbie, umarzając warunkowo postępowanie – co jednak nie wyłącza możliwości zastosowania środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów. Natomiast w razie spełnienia znamion art. 177 § 2 k.k., tzn. gdy następstwem wypadku jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na zdrowiu warunkowe umorzenie postępowania nie jest dopuszczalne – z uwagi na górną granicę ustawowego zagrożenia karą, przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności (art. 66 § 2 k.k.). Dopuszczalne natomiast jest orzeczenie grzywny albo kary ograniczenia wolności zamiast kary pozbawienia wolności, gdyż dolna granica ustawowego zagrożenia karą jest niższa niż rok, natomiast górna nie wyższa niż 8 lat – w razie gdyby kara miałaby nie przekraczać roku, sąd może orzec karę co najmniej 3 miesięcy ograniczenia wolności albo grzywnę w wymiarze nie niższym niż 100 stawek dziennych – o ile jednocześnie orzeka środek karny, środek kompensacyjny lub przepadek.
