Sankcja kredytu darmowego – czym jest i kiedy można z niej skorzystać?

W polskim ustawodawstwie zasady i tryb zawierania kredytów przez konsumentów reguluje ustawa z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim. Jej przepisy odnajdują zastosowanie do kredytów, których wartość nie przekracza 255.500 zł (albo równowartości tej kwoty w walucie obcej) oraz do kredytów niezabezpieczonych hipoteką, przeznaczonych na remont domu albo lokalu mieszkalnego, w tym również w wysokości przekraczających tę kwotę.

Celem powstania ustawy było przede wszystkim zabezpieczenie interesu prawnego konsumentów, zawierających umowy z profesjonalnymi podmiotami działającymi na rynku finansowym, jakimi są banki. Nie powinno budzić wątpliwości, iż pozycja konsumenta i banku nigdy nie była wyrównana, tym bardziej, że banki dysponują całymi zespołami prawników, w których zatrudniani są specjaliści z zakresu prawa bankowego. Niestety, oczywista nierówność stron jest bardzo często wykorzystywana przez banki, które czerpią duże korzyści z nieświadomości prawnej konsumentów oraz ich niewiedzy o przysługujących im uprawnieniach.

Jedną z instytucji, którą ustawodawca przewidział w treści ustawy o kredycie konsumenckim, jest tzw. sankcja kredytu darmowego. Została ona uregulowana w treści art. 45 ust. 1 ustawy, który stanowi, iż „W przypadku naruszenia przez kredytodawcę art. 29 ust. 1, art. 30 ust. 1 pkt 1–8, 10, 11, 14–17, art. 31–33, art. 33a i art. 36a–36c konsument, po złożeniu kredytodawcy pisemnego oświadczenia, zwraca kredyt bez odsetek i innych kosztów kredytu należnych kredytodawcy w terminie i w sposób ustalony w umowie”. Przeanalizujmy treść przepisu. Wskazuje on katalog naruszeń, których może dopuścić się kredytodawca tzn. bank oraz ich konsekwencje, a także sposób skorzystania z uprawnienia przez kredytobiorcę. Analizę instytucji zacznijmy od końca tj. konsekwencji naruszeń banku względem konsumenta. Jak wskazuje przepis, w przypadku naruszenia przez bank wymienionych przepisów, kredytodawca zwraca kredyt bez odsetek i innych kosztów w terminie i sposób ustalony w umowie. Oznacza to, iż konsument jest zobowiązany wyłącznie do zwrotu pożyczonego kapitału, nie musi natomiast przekazywać bankowi kwot z tyt. odsetek i pozostałych kosztów, czyli de facto tego, na czym bank zarabia użyczając kredyt konsumentowi. Bez wątpienia jest to sytuacja wyjątkowo korzystna dla kredytobiorcy, bowiem nie musi on przekazać bankowi nic ponad otrzymaną kwotę kredytu.

W tym miejscu należy wskazać, jakie dokładne uchybienia banku, rodzą po stronie kredytobiorcy opisywane uprawnienie. W tym celu, najłatwiej będzie krótko opisać treść przepisów, wskazanych przez ustawodawcę, mając na względzie ich obszerność oraz ilość.

art. 29 ust. 1 – Przepis określa obowiązek zawarcia umowy o kredyt konsumencki w formie pisemnej (chyba, że przepisy przewidują inną szczególną formę),

art. 30 ust. 1 pkt 1–8, 10, 11, 14–17 – Przepisy w sposób szczegółowy określają, jakie elementy muszą znaleźć się w treści umowy min. dokładne dane kredytobiorcy i kredytodawcy, rodzaj kredytu, czas obowiązywania umowy, terminy i sposób wypłaty kredytu.

art. 31, 32 i 33 – Wskazane artykuły regulują dodatkowe wymogi formalne, jakie spełniać muszą umowa o kredyt wiązany lub w formie odroczonej płatności, a także umowy w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym,

art. 33a – Przepis reguluje sytuację, w której łączna wysokość opłat z tytuły zaległości w spłacie kredytu oraz odsetek za opóźnienie naliczonych konsumentowi przekracza kwotę odpowiadającą kwocie odsetek maksymalnych za opóźnienie.

art. 36a – 36c – Ostatnie przepisy dotyczą natomiast zmiany wysokości oprocentowania kredytu.

Jak łatwo zauważyć, lista uchybień po stronie banku rodzących odpowiedzialność tzw. sankcji kredytu darmowego jest obszerna. Należy mieć także na uwadze, iż powyżej zamieszczono jedynie krótką charakterystykę przepisów, które w samej ustawie zostały skonstruowane bardzo szczegółowo, w sposób uniemożliwiający wskazanie ich pełnej postaci w tak krótkim artykule. Dlatego między innymi tak ważne jest wsparcie doświadczonego prawnika, który analizując umowę kredytu będzie w stanie w sposób rzetelny sprawdzić, czy jej wymogi pokrywają się w całości z pełną treścią wyżej przytoczonych przepisów.

Jeśli wiemy już na czym polega sankcja kredytu darmowego i w jakich sytuacjach konsument może z niej skorzystać, należy teraz wyjaśnić, jak kredytobiorca może skorzystać z przysługującego mu uprawnienia. Oczywiście, zwolnienie się z obowiązku zapłaty kosztów kredytu nie powstaje wyłącznie z mocy samego prawa. Potrzebne w tym celu jest złożenie przez kredytobiorcę pisemnego oświadczenia. Konsument musi zatem na piśmie poinformować bank, iż decyduje się na skorzystanie z przysługującego mu uprawnienia. Ustawa przewiduje również termin, po upływie którego kredytobiorca utraci możliwość skutecznego złożenia oświadczenia. Uprawnienie konsumenta do skorzystania z sankcji kredytu darmowego wygasa po roku od dnia wykonania umowy. Co jeśli konsument spłacił w całości kredyt razem z pozostałymi kosztami? W takim przypadku przysługuje mu roszczenie wobec banku o zwrot całości kwot, poza otrzymanym kapitałem kredytu. Po złożeniu oświadczenia, konsument musi wytoczyć ewentualne powództwo w ciągu trzech lat. Jak bowiem wskazał Sąd Najwyższy, roszczenie konsumenta o zwrot kosztów kredytu jest świadczeniem okresowym, wobec czego odnajduje do niego zastosowanie krótszy termin przedawnienia. (Zob. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 25 lutego 2005 r. – II CK 439/04)