Pozaegzekucyjna sprzedaż statku obciążonego hipoteką morską – jak bronić się przed niesłuszną licytacją?
Niejednokrotnie w celu zabezpieczenia wierzytelności wierzyciele żądają ustanowienia zabezpieczenia przysługujących im roszczeń. W obrocie prawnym popularnie ustanawiane są hipoteki oraz zastawy, a w szczególności zastawy rejestrowe na ruchomościach. Kodeks morski umożliwia ustanowienie hipoteki na statku morskim. Zgodnie z doktryną prawa jest to odrębne prawo rzeczowe, niewymienione w katalogu ograniczonych praw rzeczowych w Kodeksie Cywilnym. W tym artykule opisujemy jak wygląda pozaegzekucyjna sprzedaż statku obciążonego hipoteką morską.
Ustanowienie hipoteki morskiej
Podobnie jak w przypadku „zwykłej” hipoteki, do ustanowienia hipoteki na statku morskim niezbędne jest oświadczenie woli właściciela (dłużnika) oraz wpis. W tym przypadku do rejestru okrętowego. Oświadczenie woli właściciela statku o ustanowieniu hipoteki morskiej musi być zawarte w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Co do zasady zaspokojenie się wierzyciela ze statku obciążonego hipoteką morską następuje w drodze egzekucji sądowej. Docelowo poprzez przeprowadzenie egzekucji ze statku morskiego. Procedura ta – szczególnie w przypadku statków wpisanych do rejestru okrętowego – jest jednak długa i sformalizowana.
Dzieje się tak, ponieważ odbywa się na podstawie przepisów o egzekucji z nieruchomości. Wierzytelność można jednak dodatkowo zabezpieczyć umową zawartą pomiędzy właścicielem statku, a wierzycielem hipotecznym. W owej umowie wierzyciel upoważniony jest do przejęcia statku oraz jego sprzedaży. W takiej sytuacji, kiedy wierzytelność zaspokojona hipoteką stanie się wymagalna, a dłużnik rzeczowy nie spełnia świadczenia może złożyć wniosek o dokonanie sprzedaży statku.
Regulacje dotyczące procedury pozaegzekucyjnej sprzedaży statku morskiego
Ustawodawca regulując procedurę pozaegzekucyjnej sprzedaży statku morskiego zawarł szereg regulacji, które mają na celu ochronę praw dłużnika (właściciela statku). Wierzyciel zobligowany jest do zawiadomienia właściciela statku i organ rejestrowy o zamiarze złożenia wniosku o przeprowadzenie licytacji statku. W ciągu 14 dni od otrzymania zawiadomienia właściciel statku może spełnić świadczenie zabezpieczone hipoteką. Jednocześnie uniemożliwi to składanie dalszych wniosków wierzycielowi.
W sytuacji, gdy wierzyciel niesłusznie dąży do przeprowadzenia pozaegzekucyjnej licytacji statku morskiego, po otrzymaniu od niego zawiadomienia należy niezwłocznie podjąć działania przeciwdziałające możliwości przeprowadzenia procedury sprzedaży statku.
Kodeks morski przewiduje możliwość wniesienia powództwa o ustalenie nieistnienia lub niewymagalności zobowiązania (chociażby w części). Samo wniesienie takiego powództwa we właściwym terminie skutkuje zawieszeniem z mocy prawa uprawnień wierzyciela do czasu prawomocnego zakończenia sprawy. Oznacza to że do czasu rozpoznania powództwa nie wymaga się złożenia wniosku o udzielenie zabezpieczenia.
Jednakże zgodnie ze stanowiskiem doktryny prawa skutkiem niezachowania ustawowego terminu jest uniemożliwienie żądania zabezpieczenia w tym zakresie. Zatem zachowanie terminu do wniesienia powództwa ma decydujące znaczenie dla ochrony praw właściciela statku. Mowa tu o przypadkach jeżeli roszczenie nie jest wymagalne. Ze względu chociażby na to, że termin zapłaty jeszcze nie nastąpił, bądź warunki i działania zmierzające do postawienia roszczenia wymagalności nie zostały spełnione. Bądź wierzytelność nie istnieje – np. świadczenie zostało spełnione, ale wierzyciel na wskutek błędnego zaksięgowania kwot nie zaliczał spłatę na poczet innego zobowiązania lub gdy zostało złożone oświadczenie o potrąceniu, a wierzyciel hipoteczny niesłusznie go nie uwzględnił.
Zaproponowane przez ustawodawcę rozwiązanie stanowi, ze względu na krótkie terminy ustawowe, niemal jedyny sposób na skuteczną możliwość ochrony przed niesłusznym działaniem wierzyciela. Pamiętać należy, że występując z powództwem to co do zasady na powodzie ciąży obowiązek przytoczenia faktów oraz zgłoszenia dowodów potwierdzających żądanie. Roszczenie wierzyciela stwierdzone jest wpisem do rejestru okrętowego. Korzysta więc on z domniemania, że wierzytelność istnieje. Jeżeli roszczenie wygasło na wskutek spełnienia świadczenia przedłożyć należy wszystkie pokwitowania czy potwierdzenia dokonania przelewów. Niezależnie od rozstrzygnięcia, aż do czasu prawomocnego zakończenia sprawy, procedura pozaegzekucyjnej sprzedaży statku morskiego będzie wstrzymana.
